Herkes için Finans – DeFi

DeFi (merkeziyetsiz finans), finansal ürünlerin bir blokzincir ağında kullanıma sunulduğu, bankalar veya aracı kurumlar yerine herkesin kullanımına açık finansı demokratikleştiren bir sistemdir. Önceden tanımlanmış belirli koşullar karşılandığında otomatik olarak bir işlevi yerine getiren özel bilgisayar programları Akıllı Sözleşmeler sayesinde aracısız işlem yapılabilmektedir. Açık kaynak kodlu yazılımlardan ve şekillendirilebilir çerçevelerden yararlanan DeFi, dünyada herkesin finansal hizmetlerden güvenilir ve şeffaf bir şekilde yararlanmasına olanak tanıyor. Blokzincir ve kripto-varlıklar, küresel ekonomiyi nasıl demokratikleştirebileceğimize dair ilk tartışmaları başlattı, ancak bunu gerçekten başarılı kılacak sektör DeFi olacak gibi görünüyor. DeFi’da 2020 sonunda 15 milyar $ olan yatırıma yönlendirilmiş tutar (bu merkeziyetsiz finans projelerinde akıllı sözleşmeler aracılığıyla kilitli tutulan toplam değer olarak ifade edilir) Defi Llama verilerine göre; 10 Ağustos 2021 itibariyle 139 milyar $’ı bulmuş durumda. Dikkat çekmemiz gereken bir husus, DeFiPulse gibi sadece Ethereum ağındaki merkeziyetsiz finans protokollerindeki kilitli tutarlardan ziyade Defi Llama verilerinin tüm blokzincir ağlarını içeren DeFi protokollerdeki yatırıma yönlendirilen tutarı göstermesi.

DeFi ekosisteminde başlıca cüzdan ve varlık yönetimi, ödeme, varlık tokenleştirme, stabil itibari para çıpalı kripto-paralar, altyapı, borsa, pazar yerleri, borçlanma protokolleri, tahmin piyasaları, türev piyasalar, uyum ve kimlik doğrulama konseptleri bulunuyor. Tokeny verilerine göre DeFi ekosistem haritası oldukça kalabalık, bir o kadar da karmaşık.

Ana DeFi Projelerine Kısa bir Bakış
1)Peer-to-Peer Lending (Birebir Aracısız Borçlanma Protokolleri)

DeFi sektörünün sunduğu en önemli çözümlerden biri herhangi bir üçüncü tarafın aracılığı olmadan kullanıcıların mevduat verme ve kredi almasına olanak tanıması . Borç alma ve verme ürünlerinin büyük çoğunluğu, yüksek teminatlandırma yoluyla ödenmemiş kredileri güvence altına almak için Ether ($ETH) gibi popüler kripto para birimlerini kullanır. Buradaki faizler, geleneksel finans kuruluşlarındaki mevduat faiz getirilerinden yüksektir. Bu da kripto varlık yatırımcıları için oldukça ilgi çekici bir pasif gelir yöntemi oluşturuyor. Borçlanma ve Borç Verme Akıllı Sözleşmeler sayesinde, marjları ve faiz oranları, hesap bakiyesinin belirli bir teminat oranının altına düşmesi durumunda tasfiyelerin otomatik olarak gerçekleştiği bir borçlanma yapısı oluşur. DeFi Llama verilerine göre Borçlanma altında ilk 5 borçlanma platformunda toplam kitlenmiş para 30 milyar dolardır.

2)DEXs (Decentralized Exchanges/Merkeziyetsiz kripto para borsaları)

DEX’ler, kullanıcıları kurumsal bir borsa aracı kurumu gerektirmeksizin birbirleriyle kripto para ticareti yapabilmeleri için yatırımcıları ve likidite sağlayıcıları doğrudan birbirine bağlayan bir borsa türüdür. Merkeziyetsiz kripto para borsaları, doğrudan blockzincir üzerinde yatırımcıların bağımsız bir şekilde fon depolamalarına ve takas işlemleri gerçekleştirmelerine olanak sağlayan P2P (birebir) piyasalar oluştururlar. DEX’ler, kullanıcılarına bitcoin ve stabil dolar çıpalı kripto tokenler veya DAI gibi algoritmik dolar çıpalı kripto paralarla hemen hemen tüm kripto varlıkların anlık takasına yardımcı olmaktadır. Merkezi borsalardaki emir defterlerinde mevcut limit emir imkanı vermeme dezavantajı dışında sürekli likidite sağlama avantajı onları merkezi borsaların önüne geçirmiş, hatta UniSwap gibi DEX’lerde yapılan işlem hacimleri Coinbase gibi regülasyon kurumlarından onaylı ve itibarlı merkezi borsaların önüne geçmiştir. Kripto-varlıkların güvenliği, dağıtık defter teknolojisi (DLT) ve akıllı sözleşmeler ile sağlanır. DLT ile tüm veriler, kriptografi kullanılarak güvenli şekilde depolanır ve onlara sadece anahtar ile kriptografik imza kullanarak ulaşılabilir. DEX alanında en çok Ethereum tabanlı blockchain ağları kullanılır. DeFi Llama verilerine göre en büyük 10 DEX’te kitlenmiş para 37 milyar dolardır.

3) AMMs (Otomatik Piyasa Yapıcılar)

Akıllı sözleşmelere dayalı likidite havuzlarından nakdi kaynak sağlayan otomatik piyasa yapıcılar (AMM’ler) anlık dijital varlık takasına aracısız izin verir. AMM’ler DeFi’ye özgü bir finansal araçtır. 2021 yılına kadar, DEX’lerin benimsenmesinin önündeki en büyük engel olan likiditeyi çözdüğü için AMM’lerin daha popüler hale gelmesi bekleniyor. Ayrıntılı olarak, herkes bir Uniswap havuzuna katılabilir; kullanıcılar, belirledikleri fiyat aralıklarında token çiftleri yaratarak kripto paralarını likidite havıuzlarına yatırırlarç. Balancer gibi DEX’lerde ise havuzlara bağlanan kiripto varlık türleri ikiden fazla yanı çoklu ve değişken oranlarda dinamik olarak ayarlanabilir, bu da likidite sağlayıcılarının stratejilerini zaman içinde değiştirmelerine olanak tanır. Önceden bahsettiğimiz gibi AMM’ler sayesinde yatırımcılar merkezi borsa emir defterinde limit emirleri hedef fiyatları gerçekleşmemesi durumunda askıda dururken, DEXlerde bulunan AMM araçları ve likidite sağlayıcıların koyduğu daimi likit fonlar sayesinde her zaman piyasaya girebilir ve çıkabilirler. Likidite sağlayıcıları ise bu hizmetleri karşılığında normal şartlarda merkezi borsaların gelir kaynağı olan aracılık komisyonlarına hak kazanır ve pasif getiri elde ederler.

4) Derivatives (Türev Enstrümanlar)

Geleneksel menkul kıymet piyasalarında dört ana türev sözleşme türü vardır: futures, forwards, opsiyonlar ve takaslar (swap). DeFi’nin ortaya çıkmasıyla birlikte, artık yatırımcılar kripto varlıkların da türev sözleşmelerini açık, şeffaf, otomatik piyasa yapıcılar ve merkeziyetsiz borsalar aracılığıyla yapabiliyorlar. Gene akıllı sözleşmeler sayesine, bir varlığın fiyat performansının her iki tarafına (hem artış hem düşüş) maruz kalma durumunda yatırımcının bazen kaldıraç ile işlem yapmasını sağlayan tokenleştirilmiş türev işlemler gerçekleştirilebiliyor. DeFi sektöründe lider türev platformu olan Synthetix, gerçek dünya varlıklarının değerine bağlı akdi-izne bağlı kalmaksızın (permissionless) sentetik token bazlı varlık oluşturabiliyor. Platform, geleneksel pazarlara doğrudan kripto para birimleri ile erişim sağlamakta. Hegic ise opsiyon piyasasında risk yönetimini kolaylaştıran yenilikçi yaklaşımlar getirdi. Hegic platformunda hem opsiyon piyasalarına likidite sağlamak, hem de opsiyon takasları gerçekleştirmek mümkün. Hatta Hegic platformunu yaratan anonim ekip, 14 günlük anapara sermaye korumalı türev ürünü de piyasaya çıkararak (Whiteheart) gerçek anlamda risk yönetimi işini CME ve CBOE gibi türev işlem borsa liderlerinin tekelinden kurtarmaya aday oldu. DeFi sektörünün merkezi finans para piyasalarına bu şekilde kafa tutmalarına kendimizi alıştırmamız lazım.

4) Wallets (Cüzdanlar)

Kripto varlık cüzdanları ilk Bitcoin ortaya çıktığından beri vardı ancak DeFi cüzdanlarının merkezi bir emanetçiyi devreden çıkarması yanında borsaların yakın gözetiminden de bağımsız kullanılabilir olma yapısı sayesinde, kullanıcılar varlıklarını tutmak için üçüncü taraf kurumlara güvenmek zorunda kalmadan kendi fonlarını güvenle saklayabilirler. Web3 tabanlı yeni nesil cüzdanlar, DeFi ürünleriyle etkileşim için çok önemli bir geçittir. Keza bir DeFi protokolünde işlem yapmak için o platformun web sitesinde kullanıcı adı ve şifre ile hesap açmaya gerek olmaksızın bu cüzdanlar yatırımcıların ellerinde tuttukları varlıklarla işlem yapmalarına olanak tanıyor. Üstelik cüzdan sahiplerinin kimlik bilgilerini ifşa etmeden. Regülatörlerin endişelerini anlamak mümkün ancak şu da unutulmamalı; kişisel verilerin korunması da kanun koyucuların bizlere sağladığı bir yasal koruma kalkanı. Bunun akıllı sözleşmelerle çözümlenmiş olması DeFi ürünlerine olan talebi artıracak görünüyor. Bırakalım kanun koyucular kripto varlıklar arasındaki değer dönüşümlerini değil kripto-varlıklardan itibari devlet parasına dönüştürülen değerlerde devreye girsinler. O da merkezi borsaların katma değeri olarak piyasa paylaşımında yerini bulsun.

6) Wrapped Assets (Ambalajlı Dijital Varlıklar)

Birbiriyle ortak çalışabilirlik özelliği henüz olgunlaşmamış olan rakip blokzincir protokolleri arasında varlık takasına imkan veren bir teknoloji de ambalajlama. Bitcoin’in doğrudan Ethereum ağında ve DeFi ekosisteminde kullanılabilmesi için Ethereum’un yaygın token standardı ERC-20 kullanılarak ambalajlı sentetik Bitcoin token işlemleri yapmanın yolu bu akıllı sözleşme yönteminden geçiyor. WBTC (Wrapped Bitcoin) Ethereum blokzincir ağında Bitcoin’i temsil eden bir ERC-20 tokeni ve değer olarak bir WBTC, bir BTC’ye eşit. BTC, WBTC’ye dönüştürülebilir ve bunun tersi de gerçekleştirilebilir. Ancak şunu unutmamak lazım, ambalajlanmış bir kripto varlık yaratırken burada merkezi bir otoriteye yani emanetçiye güvenmeniz gerekiyor. Yani ambalajlama süreci esas itibariyle bir DeFi yöntemi değil, DeFi sektörüne varlık geçişi için gerekli bir ara adım. Şu an için bu emanetçi WBTC varlık sınıfında Bitgo ve bir BTC’nizi WBTC çevirmek için genel olarak merkezi bir borsaya da ihtiyacınız var, Binance gibi. Ve bu borsa çevrim işlemini sizin hatrınıza değil, bir işlem komisyonu karşılığında yapacaktır. ERC-20 token’ı olması, WBTC’nin transferini normal Bitcoin’den daha hızlı hale getirmekte ancak WBTC’nin temel avantajı, Ethereum cüzdanları, dapp’ler ve akıllı sözleşmelerle yönetilen yeni DeFi bazlı dünya düzenine entegrasyonudur. Bunun yanında borçlanma protokollerinden Compound aracılığı ile de WBTC ödünç alabilir ve ödünç verebilirsiniz. Yani gene merkezi olmayan bu borç verme platformları aracılığıyla ödünç verdiğiniz bitcoin üzerinden mevduat faizine benzer bir pasif getiri kazanmanız sağlanıyor. Defi Llama verilerine göre WBTC varlığı altında 9 milyar dolar kitlenmiş para bulunuyor.

7) Stablecoins (Sabit itibari devlet para değerine çıpalı tokenler)

Bu kripto varlık türleri de DeFi sektörü oluşmadan evvel mevcudiyetlerini göstermişlerdi. Fiyatı dengelemek için değerleri son derece oynak Bitcoin ve Ether gibi kripto paralar dışında bir itibari devlet parasına (örneğin dolar veya euro) bağlanan bir kripto para birimi olan Stablecoin’ler, paranın üç işlevinden biri olan ölçü birimi olma özelliğini hakkını vererek yerine getiriyor. Kripto varlık fiyatlarında görülen doğal fiyat dalgalanmasını dengelemek için oluşturulmuş ve teminatlandırılmaları değişik ve gün geçtikçe çeşitlenen yöntemlerle belirleniyor. Örneğin dolaşımdaki toplam stablecoin adedi, teminatlarda tutulan itibari para mevduatındaki değerlerle birebir desteklendiği anlamına gelmemeli. En bilinen stablecoin’lerden biri, değeri ABD dolarına eşlenik olması öngörülerek oluşturulan Tether’dir (USDT). Tether piyasa değeri bugün 63 milyar dolarları aşmış durumda. Ancak bunun teminatlandırılmış kısmı emisyondaki dolar dışında kıymetli senet, hazine kağıdı, altın ve hatta bitcoin ile bile desteklenebiliyor. Bu bir tezat değil mi demeyin. DeFi sektörü işte böyle renkli ve heyecan dolu. Ayrıca kripto varlıklarda risk almak yerine stabil tokenlerle DeFi protokollerine yatırım yaparak geleneksel faiz, temettü, kira getirisi gibi yöntemlerden çok daha fazla yıllık kazançlar sağlanıyor olması bu ürünlere olan talebin artacağına işaret ediyor.

8) Prediction Markets (Tahmin Piyasaları)

Bahis mi, tahmin mi, kamu oyu yoklaması mı? Tahmin ise ne kadar tutarlı ve sonuç ne işe yarar? Ethereum’da varolagelen en eski DeFi uygulamalarından biri seçimler gibi gelecekteki olayların sonucuna ilişkin tahmin piyasalarıdır. Tahmin piyasalarının DeFi sürümlerinin amacı, aynı işlevselliği aracı olmadan ve nesnel bakış açısıyla kullanıcılara sunmaktır. Örnek vermek gerekirse, Fransa’da seçimler yapılıyor ve aşırı sağcı partinin ciddi oy kazancı var. Meclise girmeleri durumunda Fransa’nın Euro para biriminden çıkması masaya yatırılabilir. Sonuç altın fiyatlarına olumlu euro dolar paritesine olumuz yansıyabilir. Burada seçim sonuçlarını kamuoyu yoklaması yapan şirketlere bıraktınız mı yandınız. Çünkü bu araştırmalar kime oy vereceksiniz diye sorarlar. Tahmin piyasalarında ise soruyu ‘sizce bu seçimi kim kazanır?’ şeklinde sorduğunuzda kendisi aşırı sağ partiye oy vermeyecek olan bir seçmen bile ‘bu seçimde aşırı sağ parti parlamentoya girebilir’ şeklinde nesnel öngörüsünü paylaşabilecektir. Seçimler veya mecliste görüşmeye açılan kanun teklifleri gibi piyasaları etkileyecek önemli olaylar öncesi kripto yatırımı yapacaksanız Augur, Gnosis gibi tahmin piyasalarına danışmakta fayda var.

9) Insurance (Sigorta)

DeFi Insurance ürünleri, DeFi mevduatları için tam koruma, kripto dalgalanmalarına ve ani çökme risklerine karşı koruma sağlamanın yanı sıra hırsızlık ve kripto cüzdanlarına yönelik saldırılara karşı güvenlik sağlar. Henüz çok yeni olan bu DeFi alt-sektöründe özellikle akıllı sözleşmelerden kaynaklı zaafiyetlerin tazmini için DeFi sigorta ürünlerinin gelişimini takip etmekte fayda var.

10) Asset Tokenization (Varlık Akçelendirmesi)

DeFi dünyasında, varlık tokenleştirme platformları, şirketlerin varlıkları merkeziyetsiz blokzincir platformlarında kaydileştirilmesine ve bunların yatırımcılar dijital olarak satışına olanak tanır. Platformlar regülasyonlara uyumluluğu zorunlu kılar, ve yatırımcılar ile ihraççıların varlıklarını yönetmeleri için bir arayüz sağlarlar. Nihayetinde, menkul kıymetlerin dijitalleştirilmesi yoluyla, daha fazla ve yeni yatırımcı türlerine erişilebilirliği artırırlar. Yakın zamanda sadece kripto paraların değil NASDAQ gibi majör borsalarda listeli şirket hisselerinin sentetik tokenlerinin kripto varlık borsalarında işlem görmelerine kendimizi alıştırmaya başlasak mı?

11) Marketplaces (Pazar yerleri)

Kripto para borsaları dışında NFT ve diğer varlık sınıflarının akçelendirilerek satışa sunulduğu pazar yerlerinin yaygınlaşacağını ön görebiliriz. Kullanıcıların arada bir aracı kullanmak yerine doğrudan birbirleriyle anlaşmalarına olanak tanıyan geleneksel pazar yerleri, benzer bir sistem ile kullanıcılara br platform sağlayabilir. Ancak burada şeffaflıktan yoksun ve görece daha yüksek ücretlendirme politikaları uygulayan platformlardan kaçınmak gerek. Sistemi kontrol eden merkezi bir aracı olmaması hem bir avantaj hem de dezavantaj teşkil edebilir. Piyasayı yöneten kurallar şeffaftır ve ağdaki herkes tarafından görülebilir. Blockchain, değişmezlik özelliğini entegre etmek için kriptografik hash fonksiyonlarını kullanır. Basitçe söylemek gerekirse, blok zincirine bir kez veri girdikten sonra onu silemezsiniz.

12) NFT (Emsalsiz Tokenler)

NFT pazar yerleri, insanların stablecoin yanı sıra ETH kullanarak her türlü koleksiyon ürününü alıp satmalarını sağlar. NFT’ler, dijital sanatın, koleksiyonların, oyun içi öğelerin ve hatta sanal arazi parsellerinin sahipliğini kanıtladıkları için hızla popülerlik kazanıyor. Coinquara verilerine göre NFT pazarının toplam değeri 2021’in 3. çeyreğinde 250 milyon dolara ulaştı. Özellikle DeFi kullanım durumlarına odaklanan NFTfi ve Rocket gibi protokoller, NFT’lerin eşler arası (P2P) krediler için teminat olarak kullanılmasına olanak veriyor. Sigorta ve teminatlı krediler gibi NFT destekli finansal ürünlerin sayısı arttıkça, NFT’ler DeFi pazarının büyümesine daha fazla katkıda bulunacaktır.

Sonuç

Bu blog yazısında, finansı herkes için demokratikleştiren esrarengiz DeFi dünyasının önemli ögelerini paylaştık. DeFi uygulamaları, bankalar ve borsalar gibi geleneksel finansal sistemleri kripto para birimiyle yeniden yaratmayı amaçlıyor. Borçlanmanıza, tasarruf etmenize, yatırım yapmanıza, ticaret yapmanıza ve daha pek çok şeye izin veren ürünler geliştirilmiş durumda, ve pek çoğu da teknoloji geliştikçe hayatımıza girecek. Her şeyden önce yaklaşık 139 milyar doları bulan bu endüstriyi riskleri ile potansiyel kazançları ile anlamak gerekli. Sonuç olarak DeFi dünyası, mevcut finansal sisteme küresel herkesin erişebileceği, açık bir alternatif olarak kendini kanıtlamış görünüyor.